Dünya üzerindeki insan faaliyetleri, atmosferdeki sera gazı emisyonlarını arttırmaktadır. Bu emisyonlar, güneş ısısının bir kısmının uzaya yansıması yerine tutulmasına neden olarak küresel ısınmaya yol açar. Sera gazı emisyonlarını anlamak ve izlemek, iklim değişikliğiyle mücadelede kritik bir öneme sahiptir.
Sera Gazı Emisyonu Nedir?
Sera gazı emisyonu, atmosferi oluşturan gazların insan kaynaklı faaliyetler sonucu atmosfere salınmasıdır. Bu gazlar, güneş ısısının bir kısmını tutarak yeryüzünün ısınmasına neden olur. Sera gazlarının başlıcaları şunlardır:
Karbondioksit (CO₂): Fosil yakıtların yakılması, ormanların tahribi ve endüstriyel süreçler sonucu atmosfere salınır.
Metan (CH₄): Hayvancılık, fosil yakıtların çıkarılması ve tarım faaliyetleri sonucu atmosfere salınır.
Nitröz oksit (N₂O): Gübre kullanımı, sanayi ve enerji sektörü faaliyetleri sonucu atmosfere salınır.
Florürlü gazlar: Soğutma ve klima sistemlerinde kullanılan gazlardır.
Karbon Emisyonu Nedir?
Karbon emisyonu, sera gazı emisyonları arasında en yaygın olanıdır. CO₂ şeklinde atmosfere salınan karbon emisyonu, çoğunlukla fosil yakıtların yakılması sonucu ortaya çıkar. Karbon ayak izi ise, bir ürünün, hizmetin veya bir kişinin yaşam tarzının yaşam döngüsü boyunca atmosfere saldığı sera gazı emisyonlarının CO₂ eşdeğeri olarak ifade edilmesidir.
Sera Gazı Emisyonu Nasıl İzlenir?
Sera gazı emisyonlarının izlenmesi, iklim değişikliğiyle mücadelede etkin politika ve stratejilerin geliştirilmesi için önemlidir. İzleme yöntemleri şunları içerir:
Ulusal Emisyon Envanteri: Ülkeler, sera gazı emisyonlarını düzenli olarak ölçümleyen ve raporlayan ulusal emisyon envanteri sistemleri geliştirir.
Uzaktan Algılama: Uydular ve hava araçları kullanılarak atmosferdeki sera gazı konsantrasyonları ölçülebilir.
Şebeke İzleme: Fabrikalar ve enerji santralleri gibi büyük emisyon kaynaklarından çıkan emisyonlar baca gazı izleme sistemleri ile takip edilebilir.
Emisyon Kapsamları:
Sera gazı emisyonları, kaynağına göre üç kategoriye ayrılır:
Kapsam 1 Emisyonlar:
Üretim tesislerinde yakıt yakılması, proses emisyonları ve kaçak gazlar gibi doğrudan kaynaklardan salınan emisyonlardır. Örneğin, bir demir-çelik fabrikasında yüksek fırınlardan çıkan CO2 emisyonları Kapsam 1 emisyonudur.
Kapsam 2 Emisyonlar:
Üretimde kullanılan elektrik, ısı ve soğutma enerjisinin üretiminden kaynaklı dolaylı emisyonlardır. Örneğin, bir çimento fabrikasının elektrik şebekesinden aldığı elektrik üretiminde oluşan CO2 emisyonları Kapsam 2 emisyonudur.
Bu emisyonların hesaplanmasında, kullanılan enerjinin miktarı ve enerji üretiminde kullanılan yakıtların emisyon faktörleri kullanılır. Türkiye'de elektrik üretiminde kullanılan yakıtların ortalama emisyon faktörleri Enerji Verimliliği ve Çevre Dairesi Başkanlığı tarafından açıklanmıştır.
Kapsam 3 Emisyonlar:
Tedarik zinciri, ürünlerin kullanımı ve sonucunda atık yönetimi gibi kuruluşun kontrolünde olmayan, ancak faaliyetlerinden kaynaklanan dolaylı emisyonlardır. Örneğin, bir otomobil fabrikasının tedarikçilerinin faaliyetlerinden kaynaklanan CO2 emisyonları Kapsam 3 emisyonudur.
Kapsam 3 emisyonlarının hesaplanması daha karmaşık olup genellikle tahmini değerlere dayanır.
Emisyon İzleme Yöntemleri
Sera gazı emisyonlarının izlenmesi için çeşitli yöntemler kullanılabilir. Bunlar:
Doğrudan ölçüm: Yüksek hassasiyetli cihazlar kullanılarak emisyon kaynaklarından çıkan gazların konsantrasyonu ve hacmi sürekli olarak ölçülür. Bu yöntem özellikle yüksek emisyonlu tesislerde tercih edilir ancak maliyeti yüksektir.
Yakıt tüketimine dayalı hesaplama: Yakıt türü (kömür, doğalgaz vb.) ve tüketim miktarına göre emisyon faktörleri kullanılarak emisyonlar hesaplanır. Emisyon faktörleri, birim yakıt yakılması sonucu açığa çıkan ortalama sera gazı emisyon değerleridir. Bu yöntem nispeten kolay ve maliyet-etkindir ancak yakıtın kalitesi gibi faktörlerden etkilenebilir.
Üretim verilerine dayalı hesaplama: Üretim miktarı, hammadde tüketimi ve diğer işlem parametrelerine dayalı emisyon faktörleri kullanılarak emisyonlar hesaplanır. Bu yöntem, özellikle proses emisyonlarının hesaplanmasında kullanılır. Karmaşık üretim süreçlerinde daha detaylı hesaplamalar gerekebilir.
Yaşam döngüsü değerlendirmesi (LCA): Bir ürünün veya hizmetin yaşam döngüsü boyunca tüm aşamalarda (hammadde tedariki, üretim, kullanım, atık yönetimi) oluşan sera gazı emisyonlarının hesaplanmasıdır. Bu yöntem, özellikle ürünlerin çevresel etkilerinin değerlendirilmesinde kullanılır.
Türkiye'de Sera Gazı Emisyonlarının İzlenmesi, Raporlanması ve Doğrulatılması
Türkiye'de sera gazı emisyonlarının izlenmesi, raporlanması ve doğrulanması, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından yürütülen çeşitli düzenlemeler ve programlar ile yapılmaktadır. Bu düzenlemelerin başlıcaları şunlardır:
1. İzleme ve Raporlama Tebliği (İ&R Tebliği):
2013 yılından beri yürürlükte olan tebliğ, belirli sektörlerde faaliyet gösteren tesislerin yıllık sera gazı emisyonlarını hesaplamalarını, raporlamalarını ve bakanlıkça yetkilendirilmiş kuruluşlar tarafından doğrulatmalarını zorunlu kılar.
Tebliğ kapsamında yer alan sektörler arasında enerji, çimento, demir-çelik, kimya, havacılık gibi yüksek emisyonlu sektörler bulunmaktadır.
Emisyonlar, IPCC (Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli) tarafından belirlenen metodolojilere göre hesaplanmaktadır.
Raporlama, her yıl 31 Mart tarihine kadar Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı'na elektronik ortamda yapılmaktadır.
Kapsam: Yıllık gerçek veya potansiyel brüt sera gazı emisyonu belli sınırları aşan tesisler İ&R Tebliği'ne tabidir. Bu sınırlar üç kategoriye ayrılır:
Kategori A: 50.000 ton CO₂ eşdeğerinden fazla emisyon yapan tesisler. Bu tesisler doğrudan ölçüm veya hesaplama yöntemlerinden birini kullanarak emisyonlarını raporlamak ve doğrulatmak zorundadır.
Kategori B: 20.000 - 50.000 ton CO₂ eşdeğerine sahip tesisler. Bu tesisler hesaplama yöntemlerinden birini kullanarak emisyonlarını raporlamak zorundadır.
Kategori C: 10.000 - 20.000 ton CO₂ eşdeğerine sahip tesisler. Bakanlıkça belirlenecek usule göre emisyonlarını beyan etmek zorundadırlar.
2. Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması (SKDM):
AB'nin 2023 yılında uygulamaya koyduğu SKDM, AB'ye ihraç edilen belirli ürünler için ürünün yaşam döngüsü boyunca oluşan tüm emisyonları (Kapsam 1, 2 ve 3) kapsayan bir karbon fiyatlandırma mekanizmasıdır.
Bu kapsamda ihracatçılar, ürünlerinin karbon ayak izlerini hesaplamalı, raporlamalı ve AB'nin belirlediği emisyon sınırları dahilinde kalmaları gerekmektedir.
SKDM'ye uyum sağlamak için firmaların emisyon hesaplama ve raporlama kapasitelerini geliştirmeleri ve gerekli altyapıyı oluşturmaları gerekmektedir.
3. Ulusal Sera Gazı Envanteri:
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından her yıl hazırlanan Ulusal Sera Gazı Envanteri, Türkiye'nin tüm kaynak ve sektörlerden kaynaklanan sera gazı emisyonlarını kapsamaktadır.
Envanter, enerji, sanayi prosesleri, tarım, arazi kullanımı, atık yönetimi gibi sektörlerin emisyonlarının ayrıntılı olarak hesaplanmasını ve trendlerin analiz edilmesini sağlar.
Envanter çalışmaları, IPCC metodolojilerine göre yapılmaktadır ve uluslararası standartlara uygundur.
4. Doğrulama:
İ&R Tebliği ve SKDM kapsamında raporlanan emisyonların bakanlıkça yetkilendirilmiş kuruluşlar tarafından doğrulanması zorunludur.
Doğrulama çalışmaları, ISO 14064-3 standardı gibi uluslararası standartlara göre yapılmaktadır.
Doğrulama, raporlanan emisyonların doğruluğunu ve güvenilirliğini teyit etmektedir.
Türkiye'de sera gazı emisyonlarının izlenmesi, raporlanması ve doğrulanması için önemli bir altyapı oluşturulmuştur. Bu sistem, iklim değişikliğiyle mücadelede önemli faydalar sağlar:
Daha etkin iklim politikaları ve stratejileri oluşturulmasına ve uygulanmasına yardımcı olur.
Uluslararası iklim anlaşmalarına uyumu gösterir ve şeffaflığı artırır.
Şirketlerin emisyonlarının farkında olmasını sağlayarak, emisyon azaltım çalışmalarına yönlendirir ve sürdürülebilirlik hedeflerine daha kolay ulaşmalarını sağlar.
Düşük karbon teknolojilerine yatırım ve emisyon ticaret sistemlerine katılım gibi sürdürülebilirlik alanındaki yeni fırsatların değerlendirilmesine olanak tanır.
Daha fazla detay ve Yeşil Mutabakata (Green Deal) Uyum hizmetimiz için: #hareketegeç